Phạm Đoan Trang: Mẹ đến Geneva nhận giải thưởng nhân quyền thay con
Nguồn hình ảnh, Luật khoa Tạp chí
Tối 2/6 giờ Việt Nam, tại Geneva, Thụy Sỹ, giải thưởng nhân quyền Martin Ennals đã được trao cho nhà báo, nhà hoạt động nhân quyền Phạm Đoan Trang, người đang thụ án tù 9 năm với tội danh 'Tuyên truyền chống nhà nước'.
Bà Bùi Thị Thiện Căn, 81 tuổi, mẹ của nhà báo Phạm Đoan Trang, có mặt tại Geneva để nhận giải thưởng này thay con.
'Tôi tự hào về con gái'
Trong buổi lễ trao giải diễn ra 23g ngày 2/6 giờ Việt Nam, bà Thiện Căn nói:
"Hôm nay tôi rất vui sướng, tự hào vì con gái tôi được giải và tôi đến đây nhận giải nhân quyền quốc tế năm 2022 thay mặt con gái vì con tôi đang bị cầm tù."
"Cho đến nay, 4 ngày nữa là đầy 20 tháng tôi chưa được gặp con. Tôi rất yêu thương con tôi, tôi cảm thấy cháu là một người phụ nữ can đảm, kiên định đi theo con đường mà con đường đó rất nguy hiểm, gian khổ."
"Cháu vẫn dấn thân, đấu tranh không mệt mỏi cho đất nước Việt Nam có được dân chủ, nhân quyền, cho người dân Việt Nam được tự do, hạnh phúc."
"Bản thân tôi là người mẹ, tôi phải hy sinh tình mẫu tử để cho con tôi hoạt động. Tôi hy vọng một ngày nào đó, càng sớm càng tốt, đất nước Việt Nam có dân chủ, được tự do, hạnh phúc." bà Căn rưng rưng khi nhắc về con gái.
Nguồn hình ảnh, Phái đoàn VN
Trả lời BBC News Tiếng Việt hôm 26/5, bà Căn cho biết: "Tôi cực kỳ tự hào vì sự dũng cảm cũng như sự đóng góp của con gái tôi vào công cuộc dân chủ hóa đất nước."
Cũng trong ngày 2/6, trước thềm sự kiện, Đại sứ Hoa Kỳ tại Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc, bà Michèle Taylor, đã tiếp bà Bùi Thị Thiện Căn, mẹ của nhà báo Phạm Đoan Trang, tại trụ sở của Phái bộ Hoa Kỳ tại Geneva, Thụy Sĩ.
Đăng hình lên Twitter, bà Đại sứ nói: "Tôi vinh dự được gặp mẹ của Phạm Đoan Trang, một trong những người nhận Giải Martin Ennals năm nay, một nhà hoạt động nhân quyền và nhà báo truyền cảm hứng, hiện đang bị giam giữ một cách bất công ở Việt Nam. Ngày hôm nay là lời nhắc nhở sâu sắc về tầm quan trọng của những việc chúng ta làm ở Geneva".
Nguồn hình ảnh, Chụp màn hình
Trong buổi trao giải. Đoạn phim tài liệu ngắn về Phạm Đoan Trang. Trong đó mở đầu là hình ảnh Đoan Trang ôm đàn ghi ta hát. Bà chia sẻ:
"Tôi cho rằng cái nghề mà ta gọi là hoạt động xã hội, hoạt động dân chủ, nó thực sự là một nghề không ở bối cảnh của Việt Nam, một nhà nước độc tài như Việt Nam, thì không chắc nó sẽ thay đổi được điều gì vì Đảng Cộng sản nắm chặt hết mọi thứ, toàn trị mà. Nhưng so với nghề báo, nó có thể tiếp cận trực tiếp hơn. Mình thấy bất công thì đấu tranh thay đổi nó, chứ không lòng vòng chờ đợi câu trả lời từ ai khác nữa. Đó là lý do khiến tôi dần dần trở thành nhà hoạt động."
Trong đoạn phim, Đoan Trang cũng nhắc về những lần đi biểu tình đầu tiên của mình như biểu tình bảo vệ cây xanh ở Hà Nội, bà nói "Họ tấn công và hậu quả là tôi bị gãy hai chân, tràn dịch khớp gối và tôi nghĩ là tàn tật cả hai chân, vĩnh viễn. Công an còn tung tin việc tôi bị gãy hai chân là do hồi trẻ ăn chơi trác táng, trụy lạc nên bị giang mai."
"Mình không phải người hoang tưởng, không có ý ảo tưởng tới mức rằng ngòi bút của mình có thể thay đổi chế độ, làm cho quan chức, dân chúng sáng mắt ra... Tôi viết vì muốn viết, với hy vọng có thể thay đổi, giúp một ai đó."
"Tôi muốn việc đi tù của mình sẽ mang lại ý nghĩa gì đó, có tác dụng thực sự là một sức ép để buộc chính quyền thay đổi. Chứ đó không phải là cái để nhà nước cộng sản lợi dụng. Chúng tôi không phải hàng hóa để mặc cả với nước ngoài, đổi lấy những hiệp định thương mại, đổi lại những lợi ích cho tập đoàn cầm quyền chứ không phải người dân," Đoan Trang nói trong đoạn clip đucợ trình chiếu tại lễ trao giải.
Nguồn hình ảnh, Phái đoàn VN
Thông báo hồi 19/1 của giải thưởng Martin Ennals nói Phạm Đoan Trang là "một nhà báo, biên tập viên và là nhà hoạt động dân chủ hàng đầu ở Việt Nam, nơi mà Đảng Cộng sản hầu như không chừa không gian nào cho các tiếng nói đối lập phát triển".
Giải thưởng này dành cho những người bảo vệ nhân quyền được tặng cho bà Đoan Trang, Daouda Diallo ở Burkina Faso và Abdul-Hadi Al-Khawaja ở Bahrain.
Nhân dịp lễ trao giải thưởng nhân quyền Martin Ennals này, phái đoàn vận động nhân quyền cho Việt Nam đã tới Geneva gồm mẹ của bà Trang, nhà hoạt động Will Nguyễn và bà Trần Quỳnh Vi, Đồng Giám đốc của Luật khoa Tạp chí đã cùng đến Geneva.
Mục tiêu vận động
Cùng tới Geneva lần này với thân mẫu nhà báo Phạm Đoan Trang còn có nhà hoạt động Will Nguyễn và nhà đồng sáng lập Luật Khoa tạp chí Trần Quỳnh Vi, mục tiêu là để vận động cho bà Trang.
Trả lời BBC News Tiếng Việt ngày 26/5, nhà hoạt động Will Nguyễn nhấn mạnh, nhà báo Phạm Đoan Trang đã bị cầm tù gần 20 tháng trời mà không được liên lạc với thế giới bên ngoài, ngoại trừ các luật sư biện hộ cho bà.
Theo thông tin trên Luật khoa Tạp chí, bên lề buổi trao giải, phái đoàn sẽ gặp gỡ đại diện của các cơ quan Liên Hợp Quốc cũng như các tổ chức quốc tế và báo chí quốc tế ở Geneva trong những tuần tới.
Về nội dung làm việc tại Geneva, ông Will Nguyễn, đại diện phái đoàn vạch rõ:
"Mục tiêu chính của chúng tôi là để mẹ của Trang thay mặt Trang nhận được Giải thưởng Martin Ennals danh giá, được gọi là "Giải Nobel về nhân quyền".
"Một vinh dự lớn như vậy nên có một người đại diện đích thân đến nhận giải, và chúng tôi không tìm thấy ai phù hợp để thay mặt cho Trang hơn mẹ của chị. Sự mạnh mẽ của bác Căn khi đối mặt với cảnh tù đày bất công của con gái và ý chí của bác ấy đấu tranh giành tự do cho con gái mình nên được cả thế giới nhìn thấy." ông Will chia sẻ.
Nguồn hình ảnh, Pham Doan Trang
Bên cạnh đó, đại diện phái đoàn cũng cho biết họ đang yêu cầu các tổ chức phi chính phủ, phái đoàn và đại diện khác nhau mà họ gặp gỡ gây áp lực với chính phủ Việt Nam về ba điểm chính:
1. Cung cấp cho Trang sự chăm sóc y tế đầy đủ và ngay lập tức cho bệnh tình và các khuyết tật của Trang;
2. Cho phép quyền thăm thân của gia đình (không ai trong gia đình Trang có thể gặp chị từ khi chị bị bắt, chỉ có luật sư của Trang được gặp);
3. Trả tự do cho Trang;
'Sợ Trang không đợi được'
Ngày 7/10/2020, bà Phạm Đoan Trang bị bắt. Ngày 14/12/2021, bà bị kết án chín năm tù vì "tuyên truyền chống nhà nước".
Trong bức thư để lại trước khi đi tù, bà Trang viết:
"Nếu có vận động để trả tự do cho tôi, xin các bạn bắt đầu từ năm thứ 3 hoặc thứ 4 (tình từ thời điểm bị bắt), và xin hết sức lưu ý gắn mọi chiến dịch vận động với việc thực hiện các mục đích tôi đã nêu."
Trong thư, bà cũng nói: "Tôi không muốn tự do cho riêng mình; điều đó quá dễ dàng."
Về vấn đề vận động ở Geneva khi chưa tròn 3 năm, Will Nguyễn giải thích:
"Tôi nghĩ Trang sẽ tha thứ cho chúng tôi vì hành động sớm hơn, đặc biệt là khi sức khỏe của Trang ngày càng giảm sút. Trong mọi trường hợp, việc vận động như vậy phải bắt đầu sớm, vì thành quả cho các cuộc vận động thường phải đợi đến hàng tháng hoặc hàng năm sau đó."
Trong suốt hơn một năm bị tạm giam, bà Phạm Đoan Trang chưa một lần được gặp mặt gia đình.
Bà chỉ được gặp các luật sư lần đầu tiên và cũng là duy nhất vào ngày 19/10/2021, tức sau hơn một năm kể từ ngày bị bắt.
Luật sư Luân Lê, một trong các luật sư được tiếp xúc với bà Phạm Đoan Trang kể lại về sức khỏe, hai chân bà Trang vẫn bị đau vì thời tiết lạnh làm cho xương khớp đau nhức hơn, do vài năm trước đó bà bị tấn công đến cả gãy xương ống chân.
"Bà nói, từ khi bị bắt giam, và đến lúc này, bà bị chảy máu (phụ nữ) nhiều, liên tục tới 15 ngày mỗi tháng, cộng thêm với tình trạng huyết áp thấp nên khá mệt và rõ ràng bà cho biết là có dấu hiệu của khối u (trước đó bà khám đã được bác sỹ nói có u nang) mà không được thăm khám và điều trị gì, và với tình trạng này kéo dài bà đã sụt 10 cân, từ 58kg xuống còn 48kg)." ông Luân Lê viết.
Nguồn hình ảnh, VnExpress
Còn luật sư Ngô Anh Tuấn thì nói:
"Bà Trang đã từng bị biệt giam nhưng sau đó được giam chung với những thường phạm khác. Cuộc sống trong phòng giam rất khắc nghiệt, bà đã phải đánh nhau 07 lần nhưng bà vui vẻ kể rằng mình đều là người giành chiến thắng, dù là người yếu thế hơn."
Bình luận với BBC ngày 26/5, một nhà hoạt động giấu tên từng làm việc với bà Trang nói:
"Có thể những người thân và bạn bè của Trang cảm thấy tình hình sức khỏe thể chất lẫn tinh thần của Trang không còn quá nhiều thời gian. Cần nhớ rằng, vào năm 2015, Phạm Đoan Trang tham gia cuộc biểu tình ôn hoà và bị công an đánh gãy cả hai chân. Sau đó là những cuộc đàn áp khác như tháng 8/2018, Trang bị đánh bể cả nón bảo hiểm, gây chấn động não. Thời gian trong nhà tù, các luật sư cũng nói sức khỏe của Trang xấu đi rất nhiều và không được điều trị y tế đúng cách nên tôi nghĩ, mọi người đều sợ Trang không đợi được 3,4 năm như lời chị mong muốn."
Đấu tranh ôn hòa và cực đoan
Những năm qua, nhiều người cho rằng phong trào dân chủ Việt Nam đang ngày một ảm đạm khi nhiều nhà hoạt động nổi tiếng đều bị bắt bớ, cầm tù. Những cuộc biểu tình cho các vấn đề dân chủ, nhân quyền cũng không còn sôi nổi và những phong trào như tự ứng cử đại biểu quốc hội, bảo vệ môi trường hay các vấn đề về Trung Quốc cũng dần không còn được quan tâm.
Cùng với sự đàn áp các phong trào dân chủ ở Hong Kong, việc cầm tù biểu tượng dân chủ của Myanmar - bà Aung San Suu Kyi, nhiều người không mấy tin tưởng vào nền dân chủ, tự do nói chung trên thế giới và nói riêng ở Việt Nam.
Đơn cử, những cái tên nổi cộm như Phạm Đoan Trang, Cấn Thị Thêu, Trịnh Bá Phương, Trịnh Bá Tư, Nguyễn Thúy Hạnh... đều bị cầm tù và bị tuyên những mức án nặng nề.
Tuy nhiên, ông Will Nguyễn lại ý kiến khác, ông cho rằng cuộc vận động mà ông đang đại diện thực hiện cho bà Phạm Đoan Trang có tính khả quan cao.
"Sự bất công nảy nở mạnh mẽ do sự im lặng, và vì vậy chúng tôi sẽ tiếp tục lên tiếng. Nói một cách ngắn gọn như bà Nguyễn Thị Định là "không có con đường nào khác để đi". Vì vậy, miễn là chúng tôi tiếp tục tin rằng người Việt Nam xứng đáng được hưởng các quyền được bảo đảm trong hiến pháp của họ, chúng tôi sẽ tiếp tục vận động.
"Chúng tôi sẽ không im tiếng." ông Will khẳng định.
Trên mạng xã hội, qua những bài viết, những cuốn sách và các hoạt động của bà Trang, một số ý kiến cho rằng nhà báo Phạm Đoan Trang quá cực đoan. Bà chọn con đường đấu tranh trực diện tức đối đầu với chế độ, với chính phủ, nhà nước Việt Nam thay vì tiếp cận ở một cách ôn hòa. Và ở bối cảnh xã hội Việt Nam hiện tại, cách làm của bà Trang chỉ dẫn đến tù đày và đàn áp.
Bên cạnh đó, cũng có những ý kiến ủng hộ cách thức đấu tranh của Phạm Đoan Trang. Một nhà hoạt động giấu tên từ Sài Gòn nói với BBC:
"Trong một tiến trình để đấu tranh cho điều gì thì cần rất nhiều người với đa dạng cách thức tiếp cận. Có người chọn ôn hòa, có người chọn cực đoan, không phải người chọn ôn hòa là hèn nhát hay người chọn cực đoan là tử chiến. Vì dù chọn như thế nào thì họ cũng cùng mục đích muốn cho xã hội tốt hơn. Với những người như Trang, tôi mong rằng mọi người sau này sẽ nhớ, như một câu nói rất hay tôi từng nghe được, đó là những thay đổi rất nhỏ và chậm chạp mà chúng ta đang được hưởng mỗi năm trôi qua, đến từ những người dám cầm búa đập vào những bất công và lắm khi trả giá vì nó, không phải những người luôn giơ ngọn cờ ôn hòa."
Nguồn hình ảnh, RSF
Giải thưởng Martin Ennals được tổ chức hàng năm nhằm ghi nhận nỗ lực của các nhà hoạt động nhân quyền trên thế giới và vận động cho việc bảo vệ họ.
Giải thưởng này được thành lập năm 1992, đặt tên theo Martin Ennals, nhà hoạt động nhân quyền người Anh từng là Tổng thư ký của Tổ chức Ân xá Quốc tế từ năm 1968 đến năm 1980.
Ngoài giải thưởng trên, hồi tháng 2/2022, bà Phạm Đoan Trang được Canada và Anh trao giải Tự do Truyền thông (Media Freedom 2022) của hai nước khi bà đang bị cầm tù.
Vào tháng 9/2019, nhà báo Phạm Đoan Trang được Tổ chức Phóng viên Không biên giới trao cho Giải thưởng Tự do Báo chí, hạng mục "Ảnh hưởng".
Hồi năm 2018, bà Trang cũng từng được nhận Giải thưởng Homo Homini 2018 từ tổ chức nhân quyền People In Need có trụ sở tại Séc.
