Tổng thống Joe Biden ngày thứ Sáu thể hiện sự thống nhất với Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga chống lại một nước Trung Quốc ngày càng quyết đoán khi nhà lãnh đạo Mỹ tổ chức hội nghị thượng đỉnh trực tiếp đầu tiên tại Nhà Trắng kể từ khi nhậm chức.
Cuộc hội đàm cho tổng thống Đảng Dân chủ cơ hội để tiến xa hơn với cam kết của ông hồi sinh các liên minh của Mỹ vốn đã bị rạn nứt dưới thời người tiền nhiệm Đảng Cộng hòa Donald Trump.
Trung Quốc đứng đầu chương trình nghị sự, nêu bật vai trò trung tâm của Nhật Bản trong các nỗ lực của Mỹ nhằm đối đầu với Bắc Kinh. Hai nhà lãnh đạo đề cập đến một loạt các vấn đề địa chính trị trong một tuyên bố chung, bao gồm “tầm quan trọng của hòa bình và ổn định ở Eo biển Đài Loan,” một sự chỉ trích nhắm vào áp lực quân sự ngày càng tăng của Bắc Kinh đối với hòn đảo mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền.
“Hôm nay Thủ tướng Suga và tôi tái khẳng định sự ủng hộ vững như bàn thạch của chúng tôi đối với liên minh Hoa Kỳ-Nhật Bản và đối với nền an ninh chung của chúng ta,” ông Biden nói trong một cuộc họp báo chung tại Vườn Hồng của Nhà Trắng, gọi các cuộc thảo luận là “mang lại kết quả.”
“Chúng tôi cam kết hợp tác cùng nhau đối mặt với những thách thức từ Trung Quốc và các vấn đề như Biển Đông Trung Hoa, Biển Nam Trung Hoa, cũng như Triều Tiên, để bảo đảm tương lai của một vùng Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở.”
Các mối quan tâm cấp bách khác tại cuộc hội đàm bao gồm việc Trung Quốc gia tăng các hoạt động quân sự gần Đài Loan, thắt chặt kiểm soát Hong Kong và đàn áp người Uighur theo Hồi giáo ở Tân Cương.
Ông Suga nói ông và ông Biden đã đồng ý về sự cần thiết của các cuộc thảo luận thẳng thắn với Trung Quốc trong bối cảnh các hoạt động của Bắc Kinh ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Trong một tuyên bố với lời lẽ cứng rắn đưa ra vào ngày thứ Bảy, đại sứ quán Trung Quốc tại Washington nói Bắc Kinh “kiên quyết phản đối” tuyên bố chung, và rằng Đài Loan, Hong Kong và Tân Cương là chuyện nội bộ của Trung Quốc.
Tuyên bố chung đã “hoàn toàn vượt ra ngoài phạm vi phát triển bình thường của quan hệ song phương,” gây tổn hại đến các lợi ích của các bên thứ ba cũng như hòa bình và ổn định ở Châu Á - Thái Bình Dương, đại sứ quán nói.
Phát biểu này là một nỗ lực nhằm chia rẽ khu vực mà “chắc chắn sẽ xúc tiến với mục đích phương hại những nước khác và cuối cùng là phương hại chính họ,” đại sứ quán nói thêm.
Hội nghị thượng đỉnh - là cuộc họp trực tiếp đầu tiên của ông Biden với một nhà lãnh đạo nước ngoài trên cương vị tổng thống - diễn ra chỉ vài ngày sau khi Trung Quốc điều 25 máy bay, bao gồm cả máy bay chiến đấu và máy bay ném bom có năng lực hạt nhân, đến gần Đài Loan, nơi mà Bắc Kinh coi là một tỉnh ly khai.
“Tôi tránh đề cập đến chi tiết, vì nó liên quan đến những trao đổi ngoại giao, nhưng đôi bên đều công nhận tầm quan trọng của hòa bình và ổn định ở Eo biển Đài Loan giữa Nhật Bản và Hoa Kỳ, điều này đã được tái khẳng định nhân dịp này,” ông Suga nói.
Tuyên bố chung của hai nhà lãnh đạo đề cập đến Đài Loan lần đầu tiên kể từ năm 1969, trước khi Tokyo bình thường hóa quan hệ với Bắc Kinh, sử dụng cách diễn đạt của bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng của cả hai nước sau cuộc họp vào tháng trước.
Trước đó đã có sự chú ý về câu chữ được dùng để nói về Đài Loan và các vấn đề nhạy cảm khác, do Tokyo thận trọng về sự cần thiết phải cân bằng mối quan tâm an ninh của mình với mối quan hệ kinh tế sâu sắc của Nhật Bản với Trung Quốc.
Cạnh tranh kĩ thuật số, nhân quyền
Chính phủ Đài Loan hoan nghênh hai nước thể hiện sự ủng hộ và kêu gọi Trung Quốc hành động có trách nhiệm.
“Chúng tôi hy vọng nhà chức trách Bắc Kinh sẽ hoàn thành trách nhiệm của mình với tư cách là một phần của khu vực và Eo biển Đài Loan và cùng đóng góp tích cực vào sự ổn định và hạnh phúc của khu vực,” phát ngôn viên phủ tổng thống Đài Loan Xavier Chang nói trong một phát biểu.
Trong một hành động khác nhắm vào Trung Quốc, ông Biden nói trong cuộc họp báo rằng Mỹ và Nhật Bản sẽ cùng đầu tư vào các lĩnh vực như 5G, trí tuệ nhân tạo, điện toán lượng tử, nghiên cứu hệ gen và chuỗi cung ứng bán dẫn.
Tuyên bố chung nói Mỹ đã cam kết 2,5 tỉ đôla và Nhật Bản 2 tỉ đôla để tăng cường năng lực cạnh tranh kĩ thuật số bao gồm cả mạng 5G và xa hơn 5G.
“Nhật Bản và Hoa Kỳ đều dốc sức đầu tư vào việc canh tân và hướng tới tương lai,” ông Biden nói. “Điều đó bao gồm việc bảo đảm rằng chúng tôi đầu tư và bảo vệ các công nghệ sẽ duy trì và nâng cao lợi thế cạnh tranh của chúng tôi.”
Phát biểu sau đó tại một viện nghiên cứu chính sách ở Washington, ông Suga nói Nhật Bản sẽ nói những gì cần nói với Trung Quốc và lên tiếng về nhân quyền, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết phải thiết lập một mối quan hệ ổn định, mang tính xây dựng với Bắc Kinh.
Tuyên bố chung của hai nhà lãnh đạo cho biết họ “có cùng những lo ngại nghiêm trọng” về tình hình nhân quyền ở Hong Kong và khu vực Tân Cương của Trung Quốc, nơi mà Washington nói Bắc Kinh đang tiến hành một cuộc diệt chủng nhắm vào người Uighur theo Hồi giáo. Trung Quốc phủ nhận những vi phạm nhân quyền.
Nhật Bản đã bị chỉ trích vì không có hành động mạnh mẽ hơn đối với cáo buộc vi phạm nhân quyền vì lo ngại phản ứng dữ dội có thể gây tổn hại cho các công ty có hoạt động kinh doanh tại Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của họ.
Tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng, ông Suga nói rằng ông đã nói với ông Biden rằng ông quyết xúc tiến Thế vận hội Mùa hè ở Nhật Bản và ông Biden đã bày tỏ sự ủng hộ. Nhật Bản đang chật vật kiểm soát những ca nhiễm virus corona đang gia tăng trong khi chưa đầy 100 ngày nữa là đến ngày khai mạc theo lịch trình.
“Tôi đã nói với tổng thống về quyết tâm của tôi trong việc hiện thực hóa Thế vận hội Olympic và Paralympic Tokyo vào mùa hè này như một biểu tượng của sự thống nhất toàn cầu,” ông Suga nói.
Khi họ ngồi xuống hội đàm, ông Biden, ông Suga và phái đoàn của hai nước đều đeo khẩu trang, tuân thủ các quy định bảo vệ chống lại sự lây lan của COVID-19.
Ông Biden dường như quyết tâm khởi động một mối quan hệ suôn sẻ với ông Suga sau bốn năm ông Trump đôi khi chỉ trích các đồng minh ở Châu Á và các nước khác về điều mà ông nói là họ chi tiền không đủ cho quốc phòng hoặc tài trợ không đủ cho sự hiện diện của quân đội Mỹ và đặt câu hỏi về giá trị của các liên minh quân sự nền tảng.
Với cuộc hội kiến ông Suga và một hội nghị thượng đỉnh khác đã được lên lịch với Hàn Quốc vào tháng 5, ông Biden hy vọng sẽ thúc đẩy các nỗ lực chung với Úc, Ấn Độ và Nhật Bản trong một nhóm được gọi là Bộ tứ, cũng như với Hàn Quốc, để chống lại Trung Quốc và địch thủ lâu năm của Mỹ là Triều Tiên.
